Wśród wielu chorób włosów najczęściej spotyka się różne formy łysienia. Jest ono wynikiem przejściowego lub trwałego wypadania włosów na powierzchni ograniczonej albo obejmującej całą owłosioną skórę głowy, a niekiedy i inne owłosione części ciała.
Poza pospolitym łysieniem androgenowym, które pojawia się zarówno u mężczyzn (alopecia androgenetica masculina), jak i u kobiet (alopecia androgenetica feminina), znane są także inne rodzaje tego schorzenia. Należy tu wymienić łysienie plackowate (alopecia areata), które dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Polega ono na pojawieniu się przejściowych lub trwałych ognisk łysienia rozmaitej wielkości i kształtu. Występują przede wszystkim na skórze owłosionej głowy, ale mogą pojawiać się również w okolicach pachowych, narządów płcio- wych, brwi i rzęs. Zazwyczaj zmiany te występują na ograniczonej przestrzeni, rzadziej dotyczą całej powierzchni skóry głowy. Etiologia tej odmiany łysienia nie jest znana. Wiadomo jednak, że ma ono charakter zapalny, którego istotą są nacieki zapalne w otoczeniu mieszków włosowych. Na rozwój łysienia plackowatego mogą wpływać czynniki emocjonalne (stres), hormonalne, genetyczne lub niedoborowe (np. niedobór cynku).
Łysienie związane ze stresem, niedoborem minerałów w organizmie bądź przebytymi chorobami dotyczy mężczyzn i kobiet. Schorzenie tego typu prowadzi do niewielkiego przerzedzenia włosów i nie powinno prowadzić do całkowitej ich utraty. Zazwyczaj kończy się w momencie ustania przyczyn.
Łysienie związane z zaburzeniami hormonalnymi dotyczy kobiet. Włosy wypadają na ogół z całej głowy, chociaż w największym stopniu w jej górnej części, w wyniku czego następuje ich przerzedzenie.
Ten rodzaj łysienia może wystąpić u kobiet podczas menopauzy oraz w okresie poporodowym.
Ze względu na wielkość i charakter łysienia plackowatego wyróżnia się kilka jego postaci:
Powyższe zmiany mają charakter przewlekły i nawrotowy, cofają się wraz z opanowaniem stanu zapalnego. Włosy odrastają samoistnie i ponownie wypadają. Niekiedy odrost ma charakter włosów typu meszkowego, a włosy pozbawione są barwnika. W części przypadków łysieniu plackowatemu towarzyszą zmiany paznokciowe, nasilające się wraz z nasileniem łysienia. Dotychczas nie opracowano metody terapii przyczynowej tych schorzeń. Leczenie objawowe ogólne polega na stosowaniu terapii PUVA, preparatów cynku, sterydów, leków neurotropowych i krioterapii.
Na rynku farmaceutycznym występują liczne preparaty lecznicze, zarówno o działaniu ogólnym, jak i do stosowania miejscowego. Mają one charakter leków lub kosmetyków (wśród nich szczególne miejsce zajmują nutrikosmetyki – preparaty doustne, czyli tabletki i drażetki, poprawiające kondycję skóry oraz włosów).
Spośród leków polecanych w łysieniu androgenowym męskim i kobiecym stosuje się preparaty doustne (tabletki, kapsułki, drażetki) i miejscowe, zawie- rające jako substancje czynne: finasteryd, benzoesan estradiolu, prednizolon, octan cyproteronu (antyandrogen), występujący również w lekach złożonych wraz z etynyloestradiolem (estrogen).
Miejscowo stosuje się też silne alergeny kontaktowe, witaminowe mieszanki drażniące i preparaty zawierające minoksidil. Minoksidil przywraca pierwotny rozmiar cebulek włosów oraz wydłuża czas życia włosa. Dzięki regeneracji cebulek zatrzymane zostaje wypadanie włosów, a następnie zaczyna się ich odrost. Lek ten nie ingeruje w system hormonalny organizmu, ale pobudza zmniejszone wskutek działania dihydrotestosteronu cebulki włosów do wzrostu. Mogą go stosować zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Mechanizm działania minoksidilu nie został dostatecznie wyjaśniony, ale kilkanaście lat stosowania pozwala precyzyjnie określić jego skuteczność – przynajmniej 80% osób może liczyć na zahamowanie procesu wypadania włosów, a blisko połowa (35–40%) spodziewać się odrostu włosów. Skuteczność leku jest tym większa, im mniej zaawansowany jest proces wypadania włosów.
Zahamowanie wypadania włosów obserwuje się w drugim miesiącu jego stosowania, natomiast pierwszy efekt w postaci cienkich włosków widoczny jest najczęściej po 4–6 miesiącach leczenia.
Natomiast kosmetyki występują zwykle w postaci roztworów (ampułki), szamponów i balsamów. Zawierają zestawy witamin rozpuszczalnych w wodzie z grupy B oraz witaminę C, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D i E, niektóre aminokwasy, taurynę, katechiny i mikroelementy, takie jak cynk, żelazo, miedź i krzem. Często spotyka się w preparatach tego typu wyciągi z drożdży, kiełków pszenicy, nasion lnu, ziela skrzypu, korzenia pokrzywy, a nawet z drzewa bambusowego.
Występuje bardzo często i stanowi duży problem estetyczny oraz psychologiczny. Jest jedną z najczęstszych postaci łysienia u kobiet. Schorzenie to dotyczy od 20 do 60% kobiet przed ukończeniem 60. r.ż.
W etiologii łysienia androgenowego podstawową rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, bierze się pod uwagę geny odpowiedzialne za produkcję hormonów androgenowych, ich przekształcanie się do dihydrotestosteronu oraz wrażliwość receptorów na działanie androgenów. U kobiet z zespołem policystycznych jajników, które wykazują predyspozycję genetyczną, wrażliwe na androgeny mieszki włosowe niektórych okolic ciała są nadmiernie pobudzane bądź hamowane. Poziom androgenów u tych kobiet może być podwyższony lub prawidłowy.
W łysieniu androgenowym główną rolę odgrywa dihydrotestosteron (DHT) – metabolit testosteronu powstający przy udziale enzymu 5α-reduktazy. Prekursorami testosteronu u kobiet są dihydroepiandrosteron (DHEA) i androstendion, wytwarzane przez korę nadnerczy, natomiast testosteron wytwarzany jest przez jajniki. Receptory dla androgenów są zlokalizowane między innymi w jądrach komórkowych mieszków włosowych.
Należy podkreślić, że mieszki włosowe w różnych okolicach ciała wykazują zmienną wrażliwość na działanie androgenów. Najbardziej podatne na ich działanie są mieszki okolicy czołowej, gdzie obserwuje się największe przerzedzenie włosów. Natomiast w okolicy potylicy mieszki włosowe nie wykazują wrażliwości na działanie androgenów, dlatego też nie obserwuje się utraty włosów w tej okolicy ani u mężczyzn, ani u kobiet z łysieniem androgenowym. Ponadto u kobiet poziom testosteronu jest niższy niż u mężczyzn, dlatego u kobiet nie dochodzi do całkowitego wyłysienia. 5α-reduktaza, enzym odpowiedzialny za przekształcenie testosteronu do dihydrotestosteronu, znajduje się w komórkach mieszka włosowego.
Drugim ważnym enzymem jest aromataza cytochromu P-450, która odpowiada za konwersję testosteronu do estradiolu. Nieprawidłowa aktywność tego enzymu oraz zaburzenie właściwej proporcji estradiol/testosteron może prowadzić do łysienia androgenowego, mimo prawidłowego stężenia testosteronu. Istotną rolę odgrywa również dihydrotestosteron. Hormon ten wpływa na komórki mieszka włosowego w dwojaki sposób. Przede wszystkim powoduje on miniaturyzację mieszka włosowego, co prowadzi do powstawania włosów coraz krótszych, cieńszych oraz jaśniejszych. Drugi mechanizm działania polega na skróceniu czasu trwania fazy wzrostu włosa, oraz na wydłużeniu okresu, w którym mieszek włosowy wytwarza nowy włos po utracie włosa telogenowego.
Pierwszym etapem w ustaleniu diagnozy jest dokładne badanie podmiotowe z uwzględnieniem przebiegu procesu utraty włosów, czasu trwania, stosowanego leczenia, występowania u pacjentki chorób dermatologicznych, a także innych schorzeń (endokrynologicznych, ginekologicznych, onkologicznych), które mogą mieć wpływ na wzrost i utratę włosów.
W badaniu klinicznym należy wziąć pod uwagę dość częste współistnienie u pacjentek z łysieniem androgenowym innych cech, między innymi hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) , trądziku czy otyłości. Pierwsze oznaki łysienia mogą pojawić się u kobiet już ok. 20. r.ż., jednak częstość występowania schorzenia wzrasta wraz z wiekiem. Do pierwszych charakterystycznych objawów łysienia typu kobiecego należy pojawienie się szerszego przedziałka widocznego przy czesaniu, natomiast w okolicy skroniowych utrata włosów występuje po menopauzie i dotyczy ok. 30% kobiet.
Łysienie androgenowe u kobiet może przebiegać w dwojaki sposób:
Stopień I – widoczne przerzedzenie włosów obejmujące centralną część skóry głowy z zachowaniem 2–3 cm pasma owłosienia w okolicy czołowej;
Stopień II – wyraźne przerzedzenie włosów obejmujące centralną część skóry głowy z zachowaniem owłosienia jak w stopniu I
Stopień III – prawie całkowite wyłysienie w centralnej części skóry głowy z zachowaniem owłosienia jak w stopniu I i II.
Niezwykle ważne w ustaleniu diagnozy jest oznaczenie stężenia poszczególnych hormonów. Jako podstawowe należy oznaczyć w surowicy krwi stężenie wolnego oraz całkowitego testosteronu, dihydroepiandrosteronu oraz estrogenów. Zaleca się również oznaczenie stężenia TSH (thyroid stimulating hormone, tyreotropina), T4 (tyroksyna, tetrajodotyronina) oraz ferrytyny. Przy występowaniu objawów chorobowych, mogących sugerować inne zaburzenia ze strony narządów wydzielania wewnętrznego, należy rozszerzyć diagnostykę o badania stężenia prolaktyny, LH (luteinizing hormone, lutropina), FSH ( follicle-stimulating hormone, folitropina).
Pomimo wielu badań dotyczących cyklu wzrostu włosa i poznania czynników wpływających na jego zahamowanie, nadal brak jest leku, którego działanie spowodowałoby trwały i satysfakcjonujący efekt terapii łysienia androgenowego.
Leczenie jest uzależnione od stopnia zaawansowania oraz od nasilenia hiperandrogenizacji i stężenia hormonów androgenowych. Postępowanie terapeutyczne ma na celu zahamowanie łysienia poprzez wydłużenie fazy wzrostu włosa. Drugim ważnym zadaniem skutecznego leczenia jest zatrzymanie procesu miniaturyzacji mieszków włosowych.
Minoksydyl (minoxidil) jest stosowany z dobrym skutkiem u pacjentek z niewielkim lub średnio nasilonym łysieniem. Preparat jest stosowany zewnętrznie na skórę owłosioną głowy. Jego działanie polega na poprawie miejscowego ukrwienia mieszków włosowych, poprzez rozszerzenie naczyń, działa stymulująco na mitozy komórek mieszka włosowego oraz przedłużeniu okresu wzrostu włosa. Minoksydyl wpływa również stymulująco na naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu. Minoksydyl jest stosowany w postaci roztworu w stężeniach 2% i 5%. Najkorzystniejsze wyniki leczenia są widoczne w ciągu kilku pierwszych miesięcy stosowania minoksydylu, po tym okresie występuje faza plateau, gdzie nie obserwuje się już poprawy. Po kilku miesiącach od zaprzestania leczenia następuje zazwyczaj nawrót łysienia.
Amineksyl (aminexil) jest preparatem podobnym w budowie do minoksydylu, który nie wykazuje działania na układ krążenia. Hamuje on proces włóknienia okołomieszkowego i związany z tym niekorzystny wpływ na wzrost włosów. Stosowanie tego preparatu zalecane jest przez 2–3 miesięcy 2 razy w roku.
U kobiet z zaburzeniami hormonalnymi zalecane są preparaty regulujące stężenie hormonów androgenowych. Konieczna jest konsultacja u lekarza specjalisty ginekologa lub endokrynologa. Przykładem leków najczęściej zalecanych są: octan cyproteronu, spironolakton, flutamid i finasteryd. W terapii łysienia androgenowego u kobiet najczęściej stosowane są octan cyproteronu oraz estrogeny.
Z innych preparatów stosowanych w leczeniu łysienia androgenowego należy wymienić witaminy B6 oraz H, cysteinę.
Najkorzystniejsze wyniki leczenia łysienia androgenowego osiąga się łącząc preparat stosowany zewnętrznie z doustnie stosowanymi preparatami hormonalnymi.
W przypadku braku powodzenia terapeutycznego, konieczne jest włączenie bardziej zaawansowanych metod leczenia w celu zatrzymania tego procesu.
Najbardziej popularna jest obecnie metoda mezoterapii, gdzie wykorzystujemy różne rodzaje leków, koktaile mające na celu nie tylko zatrzymanie wypadania włosów, ale również ich silne pobudzenie.
W celu zatrzymania wypadania włosow najczęściej konieczne jest wykonanie przynajmniej kilku zabiegów. W przypadku stosowania koktaili bogatych w składniki odżywcze i witaminy to cykl 4-5 zabiegów w odstępach co 2-4 tygodni powienien zatrzymać wypadanie włosów, kolejne zabiegi będą już wpływać na proces regeneracji i odbudowy włosów. W IkonaCity stosujemy najczęściej koktail francuskiej firmy RRS XL Hair.
Ostatnio pojawiły się kolejne produkty, które celują we włosowe spektrum - to peptydowe kuracje DR CYJ. Tutaj konieczne będzie wykonanie mniejszej ilości zabiegów, ale i tak 4 zabiegi w serii będą absolutnie konieczne.
Stosowane od lat osocze bogatopłytkowe, pobudzające wzrost włosów to już "złoty standard" w tej dziedzinie. Seria czterech zabiegów co 3-4 tygodnie może przynieść bardzo dobre efekty.
Najtrudniej sprawa wygląda w przypadku łysienia androgenowego, tak powszechnego po 35 roku życia u mężczyzn i po 40 roku życia u kobiet. Wtedy kiedy inne sposoby zawodzą sięgamy po komórki macierzyste i progenitorowe dostępne w zabiegu Regenera Activa. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, a podawany w formie mezoterapii przesącz tkankowy jest obecnie najsilniejszym stymulatorem stosowanym w leczeniu łysienia androgenowego. Jeden zabieg raz na 2-3 lata pozwala cieszyć się dobrym efektem i u mężczyzn i kobiet.